Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος – Ἐθνάρχης

«Κράτα γερ μέσα σου τ ζώπυρα τς πίστεως πο παρέλαβες π τος γονες σου. λλάδα εναι χώρα τν μεγάλων γώνων γι τν κατίσχυση τν μεγάλων δανικν. Μ φήσεις τ χώρα σου ν χάσει τ χαρακτήρα της κα ν μετατραπε σ μάζα νθρώπων, χωρς συνείδηση, χωρς θνικότητα κα χωρς ταυτότητα. Μέσα σ’ατ τ μάζα κινδυνευες ν γίνεις να νούμερο, νας ριθμός, ν χάσεις τν λευθερία τς προσωπικότητάς σου. δελφοί, μείνατε δραοι κα μετακίνητοι σ σα μάθατε κα σ σα πιστώθητε. Μείνατε σταθερο στν πίστη κα στ δανικά του Γένους. Ατ εναι τ χρέος μας.»






Κυριακή 19 Δεκεμβρίου 2010

Οἱ ἀνίκητοι Σπαρτιάτες



ποτελον κόμα κα σήμερα ντικείμενο θαυμασμο, γι τος ρομαντικος μελετητς τς στορίας, λλ κα τος στρατιωτικος ναλυτές, ο «θρυλικοί» Σπαρτιάτες πλίτες. νας στρατός, πο στν περίοδο τς κμς το ταν ήττητος π ποιονδήποτε ντίπαλο σ δύση κα νατολή.

παρχς – ργάνωση – Σύνθεση. Τ σπαρτιατικ κράτος δημιουργήθηκε στν κοιλάδα το Ερώτα, τος «σκοτεινος αἰῶνες» 11ος – 9ος αώνας π.Χ. Ο 2.000 Δωριες - ρακλεδες πολεμιστς πο φθασαν π τν βορρ ( περίφημη «κάθοδος») γωνίστηκαν σκληρ γι ν πικρατήσουν. Εχαν ς ντιπάλους μερικος π τος πι ξιόλογους πολεμιστς κείνης τς ποχς. Τος χαιος γηγενες κατοίκους τς Λακωνικς, τος Μεσσήνιους «σπονδους» γείτονες κα μόφυλούς τους, τος ργείους πίσης δίας καταγωγς. γώνας τος ταν δύσκολος. Ο ττημένοι ντίπαλοί τους ετε ποδουλώθηκαν, δηλαδ γιναν ελωτες – διοκτησία το κράτους, ετε κατ τος πρώτους ατος αἰῶνες νσωματώθηκαν στν σπαρτιατικ πολιτεία. ριστοτέλης μας πληροφορε τι τν πρώιμη ατ περίοδο, που σημειωτέον ο στορικς γνώσεις μας δν εναι παρκες, πράγμα συχν γι τν μυστικοπαθ Λακεδαιμονίων Πολιτεία, πρχαν στν Λακεδαίμονα 10.000 πολίτες. ργότερα, κατ τν 8ο π.Χ. αώνα, που φέρεται ν ζησε «θρυλικός» νομοθέτης τος Λυκοργος, ο πολίτες τς ταν 9.000, σοι κα ο κλροι στος ποίους χωρίστηκε γ τος (Πλούταρχος). Ατο ο πολίτες ταν ο μοιοι. σκληρ κα παράμιλλη κπαίδευσή τους, τος κανε ήττητους στ πεδίο τς μάχης γι περίπου 4 αἰῶνες. κείνη τν πρώιμη ρχαϊκ περίοδο, ναπτύχθηκε στς νεξάρτητες πόλεις – κράτη να νέο εδος πολέμου, πλιτικς πόλεμος. Βασιζόμενες στν πυκν διάταξη, πο ταν γνωστ κόμη κα στ πη το μήρου, τν χρήση τς μεγάλης «ργολικς» σπίδας γνωστότερης ς «πλον», καθς κα τν ξαιρετικ κπαίδευση κα φυσικ κατάσταση τν πολιτν, ο πόλεις-κράτη περάσπιζαν τν νεξαρτησία τους, μέσω τς πλιτικς φάλαγγος. φάλαγξ, πυκνς σχηματισμς πεζν, δρώντας σν να σμα, πέτρεπε σ μικρότερους ριθμητικ στρατος ν ντιμετωπίζουν πιτυχς τς μάχες. φάλαγξ, σωσε τν λληνικ κόσμο κατ τν βάρβαρη περσικ εσβολ τν ρχν το 5ου αώνα π.Χ. Στν Σπάρτη, φάλαγξ φτασε στ πόγειό της. ταν φάλαγξ τν μοίων. Ο πληροφορίες γι τν ριθμ τν μοίων πο παρατάσσονταν στν μάχη εναι συνήθως συγκεχυμένος. μεγαλύτερος ριθμς πο χει καταγραφε εναι ο 5.000 στν μάχη τν Πλαταιν (479 π.Χ.). Δεδομένων τν πωλειν πο πρξαν στς Θερμοπύλες, λλ κα π τ γεγονς τι στν Σπάρτη μεναν πάντα κανς φεδρεες γι τν ποτροπ ελωτικς ξέγερσης, φαίνεται τι ριθμς τν μοίων στς ρχς το 5ου αώνα π.Χ. δν εχε λαττωθε. Φαντάζει ρκετ πιθαν ν πρχαν στν πόλη – στρατόπεδο, περισσότεροι π 8.000 τοιμοπόλεμοι περασπιστές της.

λλ σπαρτιατικς στρατς δν ποτελετο μόνο π τος μοίους. Στ σπαρτιατικ κράτος πρχαν κα ο Περίοικοι, λεύθεροι κάτοικοι τς ρεινς κα παράλιας Λακωνίας, μ περιορισμένα δικαιώματα, ατοδιοικούμενοι λλ πάντοτε κάτω π τν ξουσία τν μοίων, σχολούμενοι κυρίως μ τν γεωργία, τν κτηνοτροφία, τν λιεία, τν βιοτεχνία κα τ μπόριο, πο κολουθοσαν τος μοίους στς κστρατεες. ριθμς τν ρρενων Περιοίκων, τν ποχ τς κμς τς Σπάρτης, πολογίζεται σ 30.000 (σύμφωνα πάντα μ τς πηγές). Βεβαίως στς κστρατεες συμμετεχε μόνον να μέρος ατν.

Ρόλο στν στρατ τν Λακεδαιμονίων εχαν κα ο Ελωτες, ς βοηθητικο μως. ργότερα, τν ποχ πο Σπάρτη παρακμάζει πληθυσμιακ κα στρατς τν μοίων γνωρίζει δραματικ μείωση, Ελωτες προερχόμενοι π τν Λακωνία, μ αστηρ προφανς κριτήρια, πιλέγονται ς πλίτες (Βρασίδειοι κα Νεοδαμώδεις). ριθμς τος πολογίζεται π 40 ως 50 χιλιάδες τν ποχ τς κμς τς Σπάρτης (ννοονται ο ρρενες).

ποχ τς κμς. Τ κράτος τν Λακεδαιμονίων φθασε στν μεγαλύτερη κτασή του π τ 547 π.Χ. μέχρι τ 370 π.Χ. Περίπου 8.400 τ.χιλ, δηλαδ τ 2/5 τς Πελοποννήσου, ποτελοσαν τν πικράτειά τους. Βέβαια, μέσω τς Πελοποννησιακς Συμμαχίας, λεγχαν μία κταση 20.000 τ.χιλ κα περίπου 800.000 – 900.000 κατοίκους. Πόσος ταν τελικ πληθυσμς τς σπαρτιατικς πολιτείας; Μ βάση τ στοιχεα τν ρχαίων συγγραφέων, λλ κα τν πληθυσμιακ κατανομ τς νοτίου λλάδος (40 κάτοικοι ν τ.χίλ, ν στς περιοχς το βορείου λληνισμο, δηλαδ τν πειρο, τν Θεσσαλία, τν Μακεδονία κα τν Θράκη, πληθυσμιακ πυκνότητα ταν σαφς μικρότερη), πληθυσμς τος πρέπει ν ταν 320.000 ως 340.000. Πάντα μιλμε γι τν περίοδο πληθυσμιακς κμς (547 – 464). Διότι τ 464 π.Χ. συνέβη καταστροφικς σεισμός, πο σύμφωνα μ τς πηγς προκάλεσε τν θάνατο περισσοτέρων π 20.000 τόμων. μέσως ξέσπασε ελωτικ πανάσταση, γνωστς κα ς γ΄μεσσηνιακς πόλεμος, ποος αξησε κα λλο τ θύματα. πληθυσμς τς Λακωνικς, σίγουρα πεσε κάτω π τς 300.000, σως φτασε κα τς 250.000 ν συνυπολογίσουμε τος Μεσσήνιους πο ποχώρησαν μ τς οκογένειές τους γι τν Ναύπακτο, χωρς ποτ ν νακάμψει. Ο πακόλουθες συγκρούσεις κα ο νταγωνισμο μ τν θήνα, καθς κα καταστροφικς γι τν λληνισμ Πελοποννησιακς Πόλεμος, προκάλεσε περαιτέρω δημογραφικ συρρίκνωση.

παρακμ κα τ ατιά της. ριθμς τν μοίων μ τ πέρασμα το χρόνου λαττωνόταν. π τ 464 π.Χ. κα μετά, Σπάρτη δν εχε πλέον 8 μ 9 χιλιάδες ριστους πολεμιστές, λλ τος μισος κα λιγότερους. Πελοποννησιακς Πόλεμος μεγάλωσε τς πώλειες. στρατηγικ διοφυία το Βρασίδα, το Λυσάνδρου το γησιλάου δν πέτρεψε τελικ τ μοιραο, πο ρθε λίγες δεκαετίες ργότερα, τ 371 π.Χ. στ Λεύκτρα.

να θέμα πρς συζήτηση εναι τί γινόταν μ τος δευτερότοκους τριτότοκους γιος τν μοίων. κλρος πέρναγε στν πρωτότοκο, πότε λογικ ατο πέρναγαν στν κατηγορία τν πομειόνων, δηλαδ πολιτν 2ης κατηγορίας. Σ ατ τν κατηγορία πάγονταν κα σοι μοιοι δυνατοσαν ν συμμετάσχουν στ φιδίτια (τ κοιν συσσίτια), νας ριθμς πο αξανόταν μ τν πάροδο το χρόνου. Στν πόλεμο, ο πομείονες μλλον τάσσονταν στν φάλαγγα τν Περιοίκων, ταν συμμετεχαν στν μάχη, αξάνοντας τσι τν μαχητική της ξία. Πόσοι ταν μως; Τ σύνολο τν μοίων κα πομειόνων, δηλαδ τν πογόνων τν πρώτων Δωριέων πο κατέφτασαν στν κοιλάδα το Ερώτα σύμφωνα μ τν παράδοση, πρέπει ν γγιζε τς 40.000 μαζ μ τς οκογένειές τους. σο λοιπν λαττωνόταν ριθμς τν μοίων τόσο αξανόταν ριθμς τν πομειόνων, πάντα μέσα στ πλαίσια τν δημογραφικς συρρίκνωσης τς Σπάρτης.

Τί γινόταν μ τος κλήρους τν μοίων πο χαναν τ πολιτικ τος δικαιώματα; π τς πηγς προκύπτει τι ο κλροι ατο πέρναγαν στ χέρια πλουσιότερων μοίων, μ ποτέλεσμα τν 3ο αώνα π.Χ., λίγες δεκάδες μοίων ν λέγχουν τ μεγαλύτερο μέρος τς γς.

να λλο στοιχεο πο δήγησε στν πτώση ταν νας νόμος πο χρεώνεται στ φορο πιταδέα, σύμφωνα μ τν ποο κλρος π τν μοιο πατέρα μπορε ν περάσει στν κόρη κα χι παραίτητα στν γιό, φ’ σον δν πρχε γιός. Ατ πολογίζεται τι γινε πρς τ τέλος το 5ου τς ρχς το 4ου αώνα. τσι τελικ Σπάρτη γινε μία πολιτεία μ πλούσιες νύφες, λλ χωρς περασπιστές.

Τ τέλος. Μετ τς ττες το 371 κα το 362 π.Χ. π τος Θηβαίους τν παμεινώνδα κα Πελοπίδα, Σπάρτη περνάει στ παρασκήνιο. Τελευταία ναλαμπή, τ δεύτερο μισό του 3ου αώνα (250-220 π.Χ.), που ο μεταρρυθμιστς βασιλες γις κα Κλεομένης, προσπάθησαν ν νασυστήσουν τν νίκητο στρατ τν μοίων κα ν ναστήσουν τ κλέος τς Σπάρτης. Παρ τς ρχικς πιτυχίες, το Κλεομένους, ο στορικς συγκυρίες δν τν βοήθησαν. Δημιούργησε ξαν μι συμπαγ φάλαγγα, ποτελούμενη πλέον π σαρισσοφόρους, πελευθέρωσε Ελωτες, δωσε ξαν καν μέγεθος στν ξεψυχισμένο στρατ τς πάλαι ποτ γεμόνιδος πολιτείας, λλ ο μεγάλες δυνάμεις τς ποχς μπόδισαν τν περαιτέρω νδυνάμωση. Στν Σελλασία τ 222 π.Χ, νωμένος στρατς Μακεδόνων κα χαϊκς Συμπολιτείας, σβησε τ νειρο τς νάκαμψης. ταν τ κύκνειο σμα το θρυλικο στρατο τν Λακεδαιμονίων, παρ τς νέες προσπάθειες ν νασυγκροτηθε στς δεκαετίες πο κολούθησαν. ταν ργ γι μεταρρυθμίσεις. Ατς πρεπε ν γίνουν 150 χρόνια νωρίτερα.

Κατ τν ριστοτέλη, χώρα τν Λακεδαιμονίων ταν καν ν δώσει 30.000 πεζος κα 1.500 ππες. σον φορ τ ππικό, ατ ποτ δν ναπτύχθηκε σ μία χώρα πο προτιμοσαν τν «ρωϊκό», πεζ τρόπο μάχης. λλωστε στν νότιο λλάδα, μ ξαίρεση τν πεδιν Βοιωτία, δν ναπτύχθηκε διαίτερα τ ππικό. Περίφημο ππικ εχαν μόνο Θήβα, Θεσσαλία κα βεβαίως Μακεδονία. Γι τος πεζος ναφερθήκαμε προηγουμένως. Σ περίοδο κμς ταν σίγουρο τι Σπάρτη μποροσε ν ναπτύξει δυ φάλαγγες. μία τν μοίων κα λλη τν Περιοίκων, πως γινε στς Πλαταις τ 479 π.Χ. Ποτέ, βέβαια, ριθμς τν πλιτν δν φθασε στ σύνολό τους τς 30.000. Στς Πλαταιές, ο Περίοικοι παρέταξαν 5.000 πλίτες, ν ατο συνοδεύονταν π σο ριθμ βοηθητικν, πως γινόταν σ κάθε παράταξη πλιτν, πλν τν μοίων πο συνοδεύονταν π πτ Ελωτες καθένας. Ο βοηθητικο τν Περιοίκων πλιτν ταν πιθανότατα κα ατο Περίοικοι, διότι ο Ελωτες συνόδευαν μόνο τος μοίους. ρα στς Πλαταις βρίσκονταν 5.000 μοιοι, 10.000 Περίοικοι κα 35.000 Ελωτες, σύνολο δηλαδ 50.000 (10.000 πλίτες κα 40.000 βοηθητικοί), μεγαλύτερος στρατς Λακεδαιμονίων πο χει ναφερθε! Ποτ ξαν Σπάρτη δν παρέταξε τόσους μαχητές, χι μόνο ριθμητικ λλ κα σ ξία, πο μ τ χρόνο φθινε δραματικά. Προφανς κείνη τν περίοδο Σπάρτη ταν σ θέση ν παρατάξει περισσότερους π 15.000 πλίτες (μοιους κα Περίοικους), σ περίπτωση σχάτου κινδύνου, νας ριθμς πο τν καθιστοσε πρακτικ τρωτη. Ατ λλαξε δραματικ μετ τ 464 π.Χ.

Σύγκριση μ λλους στρατούς. Πολλο μελετητς ναρωτιονται ποι στρατιωτικ δύναμη ταν νώτερη στ πεδίο τς μάχης, σπαρτιατικ φάλαγξ, μακεδονικ φάλαγξ ρωμαϊκ λεγεώνα. Ο δυ τελευταες ναμετρήθηκαν, σ μι ποχ βεβαίως πο λεγεώνα ταν νερχόμενη ν φάλαγξ παρηκμασμένη. Δν ντιμετώπισαν ο Ρωμαοι τν Φίλιππο τν Μέγα λέξανδρο, λλ τος διαδόχους τους κα μάλιστα χι τος καλύτερους δυνατούς. λλ κα ο Μακεδόνες ταν πικράτησαν τν Νοτων λλήνων, δν ντιμετώπισαν τος κμάζοντες Λακεδαιμόνιους στω τος θηναίους του 5ου αώνα τος Θηβαίους του παμεινώνδα κα το Πελοπίδα, λλ τς παρηκμασμένες πόλεις-κράτη το 2ου μισο του 4ου π.Χ. αώνα. νάμεσά τους δν βρισκόταν Σπάρτη, πο ταν βουτηγμένη στν παρακμή της. Γνωστ λλωστε στορικ τ «πλν Λακεδαιμονίων».

Μπορομε, τελικά, ν δώσουμε πάντηση γι τ ποις θ περίσχυε στ πεδίο τς μάχης, ν κάνουμε ατς τς συγκρίσεις; λεγεώνα το 2ου αώνα π.Χ., πι εκίνητη π τν βαρι μακεδονικ φάλαγγα, ποία τν ποχ τς σύγκρουσης δν εχε τν καθοριστικ ποστήριξη το ππικο τν ταίρων, τελικς περίσχυσε. ν μως το μακεδονικο στρατο γετο νας Φίλιππος νας Μέγας λέξανδρος τ ποτέλεσμα μλλον θ ταν διαφορετικό. σο γι τν σπαρτιατικ φάλαγγα τς περιόδου τς κμς της, δν νομίζουμε τι θ πρχε ντίπαλος ν τν νικήσει, οτε κν μακεδονικ φάλαγξ, σο κα ν ατ τ συμπέρασμα μοιάζει παρακινδυνευμένο. Φυσικά, καθοριστικ ρόλο θ παιζαν τ πεδίο τς μάχης, ο ριθμητικο συσχετισμο κα στρατιωτικ διοφυΐα τν ντιπάλων γετν. σως κα τύχη, στάθμητος παράγων στν στορία. Τ μόνο βέβαιον εναι τι τ φρόνημα το στρατο τν Λακεδαιμονίων, στν ποχ τς κμς τος ταν πλ καταμάχητο.

Γι λους ατος τος λόγους πο ναλύσαμε, μεινε θρυλικς στν στορία Σπαρτιάτης πλίτης.

Πηγς

ρόδοτος

Πλούταρχος

κδόσεις Περισκόπιο, Στρατιωτικ στορία


Παρασκευή 16 Απριλίου 2010

Ἀνανέωση μὲ πολυτονικὴ γραφὴ στὸ ἰστολόγιό μας ποὺ ἀφιερώνεται στὴν ἐπανελλήνιση – Ὁ ἀγώνας συνεχίζεται…



Ἐπειδὴ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ὕπαρξής του τὸ παρὸν ἰστολόγιο ἀγωνίζεται καὶ θὰ ἀγωνίζεται γιὰ τὴν ἐπανελλήνιση, κάνουμε μία ἀλλαγὴ στὴν προβολὴ τοῦ ἰστολογίου, μὲ τὴν πολυτονικὴ παρουσίαση τῶν κειμένων μας, ἐπιδιώκοντας νὰ κάνουμε πράξη, ἔστω καὶ διὰ τῆς γλώσσης τὴν ἐπανελλήνιση. Ἕνα μικρὸ βῆμα γιὰ ἐμᾶς, χρέος τιμῆς ἀπέναντι στὴν ἀνυπέρβλητη ἑλληνικὴ γλώσσα!

Κυριακή 28 Μαρτίου 2010

Λιδωρίκι, 28 Μαρτίου 1821

Με την ευκαιρία των εορτασμών της 25ης Μαρτίου για την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ας θυμηθούμε την έναρξη του αγώνα στην Δωρίδα, ως ένα μικρό μας αφιέρωμα λόγω εντοπιότητας.
Στις 24 Μαρτίου 1821 0 Πανουργιάς κήρυξε την επανάσταση στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία των Σαλώνων(Άμφισσα). Οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο της πόλης και μάχονταν λυσσαλέα . Το κάστρο τελικά θα παραδιδόταν στις 10 Απριλίου.
Από τις 23 Μαρτίου ο Πανουργιάς είχε ειδοποιήσει το Σκαλτσοδήμο, που ήταν καπετάνιος στο αρματωλίκι του Λιδωρικίου, να είναι έτοιμος. Ο Σκαλτσάς, αρματωλός της Δωρίδας, που είχε τότε 60 παλληκάρια, έστειλε αμέσως τον Παπαντρέα και τον Θανάση Μανίκα στα ορεινά χωριά της Δωρίδας γιά στρατολόγηση. Πράγματι, αμέσως μαζεύτηκαν 30 Νουτσομπριώτες(από το Ψηλό Χωριό), 45 Βοστιντσιώτες(από τον Δάφνο), 15 Κωσταρτσιώτες(από το Διχώρι), 10 Κριατσιώτες, 55 Πενταγιώτες, 10 Σουρουστιώτες(από την Κερασιά), 20 Τριστενιώτες και 80-100 Αρτοτινοί(από το καπετανοχώρι την Αρτοτίνα, από όπου καταγόταν ο ίδιος ο Δήμος Σκαλτσάς, καθώς και ο μέγας ήρωας Αθανάσιος Διάκος), καθώς και κάπου 100 από τα Παλαιοξάρια. Στις 28 Μαρτίου 1821 ο Σκαλτσοδήμος με τον Αναγνώστη Λιδωρίκη και τα παλληκάρια πάνε στο κτήμα του Λιδωρίκη, μεταξύ Λιδωρικίου και Μαλανδρίνου. Μέσα στο κτήμα υπήρχε ένα εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, πήγε κι' ο Παπαγιώργης Πολίτης απ' τη Σεργούλα και ξημερώνοντας η 29 Μαρτίου νύχτα έκανε λειτουργία, κοινώνησε τα παλληκάρια και ευλόγησε τη σημαία και τα όπλα. Τα παλληκάρια ορκίστηκαν στη σημαία του σταυρού Ελευθερία η Θάνατο . Aμέσως ο Σκαλτσάς μοίρασε το μικρό του στράτευμα (λιγότεροι από 500) σε δυό σώματα, το ένα με επικεφαλής τον ίδιο στράφηκε κατά του Λιδωρικίου και το άλλο υπό τον Χαλβατζή κατά του Μαλανδρίνου . Πυροβολώντας και αλαλάζοντας οι Σκαλτσοδημαίοι μπήκαν στο Λιδωρίκι, ενώ οι Τούρκοι πανικόβλητοι κλείστηκαν στα σπίτια τους και άρχισαν τον πόλεμο. Ο αντίλαλος των όπλων, οι φωνές, οι βρισιές, ανακατωμένες με τους κλαυθμούς των άμαθων χανουμισών, αντιβοούσαν στις χαράδρες των Βαρδουσίων και της Γκιώνας, φέρνοντας το χαρμόσυνο άγγελμα της λευτεριάς.
Η μάχη κρατούσε δυό μέρες και οι Τούρκοι δεν έλεγαν να το βάλουν κάτω . Τότε ο Σκαλτσάς άρχισε να βάζει φωτιά στα πρώτα σπίτια. Βλέποντας το αυτό ο Γιουσούφ Εφέντης, για να γλυτώσει ύψωσε λευκή σημαία. "Η αγριότητα της μορφής του Σκαλτσά, και τα ματωμένα γιαταγάνια ήταν το καλλίτερο επιχείρημα γιά την παράδοση των Τούρκων ". Έξαλλοι οι Έλληνες, με επικεφαλής τη σημαία του σταυρού, με σάλπιγγες, τύμπανα και καραμούζες, και ανεμίζοντας τις φουστανέλλες τους, διέσχισαν τρεις φορές το Λιδωρίκι, πηδώντας και χορεύοντας. Έτσι πανηγύρισαν τη νίκη τους.
Στο Μαλανδρίνο, οι Τούρκοι αμύνονταν σθεναρά από σπίτι σε σπίτι, έως ότου να σπεύσει προς τα ' κει ο Σκαλτσάς και σε δυό μέρες να τους πετσοκόψει . Έτσι ξεκαθάρισε η Δωρίδα απ' τους Τούρκους, αλλά μόνο προσωρινά.
Γιατί η ηρωική αυτή επαρχία, γεννήτωρ του μεγάλου Αθανασίου Διάκου, θα απελευθερωθεί οριστικά το 1828 από ελληνικά στρατεύματα υπό τον αγωνιστή Κίτσο Τζαβέλλα.
Ένας μικρός φόρος τιμής σε αυτούς τους πρώτους αγωνιστές, στην μικρή αυτή γωνιά της Ελλάδος που λέγεται Δωρίδα, στον νομό Φωκίδος. Σε αυτούς, που αψηφώντας τον συσχετισμό δυνάμεων, ξεκίνησαν τον επαναστατικό αγώνα, με σύνθημα "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ"!

Παρασκευή 24 Απριλίου 2009

Αθανάσιος Διάκος, ο ήρωας της Αλαμάνας



Σαν σήμερα, πριν 188 χρόνια, μαρτύρησε ο ηρωϊκός Αθανάσιος Διάκος. Λίγοι το θυμούνται, αλλά έστω και σαν ελάχιστο φόρο τιμής στον μεγάλο αυτό πρωτομάρτυρα του αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία, ας γράψουμε λίγα λόγια γι’αυτόν.

Γεννήθηκε σύμφωνα με τις πιθανότερες εκδοχές το 1787 ή το 1788, αφού όταν πέθανε ήταν 33 ή 34 ετών. Ως προς τον τόπο καταγωγής, ερίζουν δύο χωριά της περιοχής των Βαρδουσίων (του όρους Κόραξ της αρχαίας Αιτωλίας). Η Αρτοτίνα Φωκίδος, δυτικά των Βαρδουσίων και η Άνω Μουσουνίτσα, ανατολικά των Βαρδουσίων, που μετονομάστηκε σε Αθανάσιος Διάκος. Η έριδα μεταξύ των δύο οικισμών κρατάει από τα χρόνια της επανάστασης, με την κάθε πλευρά να προβάλλει τα επιχειρήματά της. Δεν θα μπούμε στην διαδικασία επικύρωσης της καταγωγής του Διάκου, αφού είναι γνωστό ότι ο ήρωας έλκει την καταγωγή του και από τα δύο χωριά, λόγω των γονέων του. Άλλωστε, τέτοιοι ήρωες ανήκουν σε όλον τον ελληνισμό και όχι σε μια περιοχή.

Σε ηλικία 17 ετών χειροτονήθηκε διάκονος στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που βρίσκεται πλησίον της Αρτοτίνας, εξ ου έλαβε και το προσωνύμιο Διάκος, όπου έμεινε γνωστός στην ιστορία. Για το πώς εγκατέλειψε τον μοναστικό βίο υπάρχουν δύο εκδοχές. Η μία λέει ότι σκότωσε κάποιον αισχρό Τούρκο αγά και η άλλη ότι σε κάποια γιορτή έπεσαν πυροβολισμοί και για τον θάνατο που προκλήθηκε από αυτούς τους πυροβολισμούς, όλοι κατηγόρησαν τον Διάκο.

Σε κάθε περίπτωση ο Αθανάσιος Διάκος, εγκατέλειψε τον μοναστικό βίο, ο οποίος του προσέφερε μια στοιχειώδη μόρφωση και εντάχθηκε στο κλέφτικο σώμα του περίφημου Τσαμ Καλόγηρου, ο οποίος δρούσε στην περιοχή της Δωρίδας και των Κραββάρων (ορεινή Ναυπακτία). Έτσι ο Διάκος συνέχισε την οικογενειακή του παράδοση, αφού και ο παππούς του και ο θείος του ήταν κλέφτες, κατά τον 18ο αιώνα. Γρήγορα διακρίθηκε σαν κλέφτης και μάλιστα έσωσε την ζωή του τραυματισμένου καπετάνιου Τσαμ Καλόγηρου, κουβαλώντας τον μετά από σύγκρουση με τους Τούρκους κοντά στην Ζηλίστα(Κυδωνιά Ναυπακτίας). Όταν αποσύρθηκε ο καπετάνιος, στην θέση του όρισε, τον Δήμο Σκαλτσά (Σκαλτσοδήμο), τον Γούλα και τον Διάκο, όπου την αρχηγία είχε ο Σκαλτσοδήμος σαν γηραιότερος. Ο Διάκος έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στον λαό της Δωρίδας, για την παληκαριά του και τους τρόπους του.

Το 1814, ο Αλή Πασάς κάλεσε τους οπλαρχηγούς της Ρούμελης, για να τους εντάξει στην σωματοφυλακή του (τζοχανταραίοι). Ο παμπόνηρος και αιμοσταγής πασάς, είχε κατά νου να αποσχιστεί από τον σουλτάνο και χρειαζόταν την βοήθεια των εμπειροπόλεμων Ελλήνων αρματολών. Από το αρματολίκι του Λιδωρικίου της Δωρίδας, εστάλη ο Διάκος. Εκεί γνωρίστηκε με άλλους αρματολούς οπλαρχηγούς, τον Καραϊσκάκη, τον Πανουργιά και κυρίως τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Διάκος, όντας αγνή ψυχή, αρνήθηκε την υποταγή στις ραδιουργίες του Αλή, ο οποίος τότε διέταξε τον Ανδρούτσο να βγάλει από τη μέση το παληκάρι από την Δωρίδα. Ο Ανδρούτσος, χωρίς να αναφέρει τίποτα για το θέμα, έσωσε την ζωή του Διάκου. Το 1818 ο Ανδρούτσος διορίστηκε αρχηγός στο αρματολίκι της Λιβαδειάς και ο Διάκος ήταν ένα από τα 7 πρωτοπαλήκαρά του. Εκείνη την εποχή μυήθηκαν οι ήρωες και στην Φιλική Εταιρεία. Το 1820, ο Ανδρούτσος εγκατέλειψε το αρματολίκι, είτε γιατί εθεωρείτο πολύ έμπιστος του Αλή και κατά συνέπεια αντιμετώπιζε την δυσπιστία των Τούρκων που τον πολεμούσαν ήδη, είτε λόγω διένεξης με τον Διάκο. Τότε ανακηρύχθηκε ομόφωνα αρχηγός στην επαρχία της Λιβαδειάς ο Διάκος.

Τον Μάρτιο του 1821 ξέσπασε στην Πελοπόννησο η επανάσταση και ταυτόχρονα επαναστάτησαν η Παρνασσίδα(24 Μαρτίου) και η Δωρίδα(28 Μαρτίου). Στις 30 Μαρτίου ο Διάκος γίνεται κύριος της Λιβαδειάς. Προηγουμένως είχε καταφέρει να εξοπλίσει τους κατοίκους της περιοχής, με την άδεια του βοεβόδα της Λιβαδειάς, χρησιμοποιώντας το τέχνασμα ότι δήθεν θα αποκρούσει τον επερχόμενο Ανδρούτσο(ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, το λιοντάρι της Ρούμελης, ήταν ο φόβος και ο τρόμος Τούρκων και Αλβανών της Ρούμελης).
Ακολούθως, τις πρώτες εβδομάδες του Απριλίου του 1821, οι οπλαρχηγοί Πανουργιάς, Δυοβουνιώτης και Διάκος, καλούν τον οπλαρχηγό της Υπάτης Κοντογιάννη να συνδράμει τις προσπάθειές τους για άλωση της περιοχής και πολιορκία της μεγαλύτερης πόλης της ανατολικής Στερεάς, της Λαμίας. Ατυχώς για τον εθνικό αγώνα, ο εν λόγω οπλαρχηγός της Υπάτης, αρνήθηκε την συνδρομή του θεωρώντας άκαιρη την επανάσταση. Τελικώς πείσθηκε στις 18 Απριλίου, όταν τα παλικάρια του τον εγκατέλειψαν και προσχώρησαν στις δυνάμεις των άλλων τριών οπλαρχηγών. Αλλά ήταν αργά. Ο Χουρσίτ, που πολεμούσε τον Αλή στην Ήπειρο, έστειλε τον Κιοσέ Μεχμέτ και τον Ομέρ Βρυώνη, με 8.000 πεζούς και περίπου 1.000 ιππείς να καταπνίξουν την επανάσταση. Αυτό ανάγκασε τις ελληνικές δυνάμεις να λύσουν την πολιορκία της Υπάτης.

Στις 20 Απριλίου στους Κομποτάδες Φθιώτιδος, συσκέφτηκαν οι τρεις οπλαρχηγοί της ανατολικής Στερεάς Ελλάδος. Η συνολική τους δύναμη ανερχόταν σε 1.500 άνδρες. Ο Δυοβουνιώτης πρότεινε να αντιμετωπίσουν από κοινού τον υπεράριθμο εχθρό στο στενό των Θερμοπυλών. Η γνώμη του Πανουργιά με την οποία συντάχτηκε και ο Διάκος, ήταν να χωριστεί ο στρατός τους σε 3 μέρη. Ο Πανουργιάς κατέλαβε το χωριό Μουσταφάμπεη και την Χαλκομάτα με συνολικά 600 άνδρες, ο Δυοβουνιώτης με 400 άνδρες την γέφυρα του Γοργοποτάμου και ο Διάκος με 500 άνδρες πορεύτηκε προς την Αλαμάνα. Σε ένα χάνι κοντά στην Αλαμάνα κλείστηκαν ο Καλύβας και ο Μπακογιάννης με 200 άνδρες, ενώ οι υπόλοιποι 300 ήταν μαζί με τον Διάκο στην γέφυρα.
Ο Ομέρ Βρυώνης, Αλβανός πασάς, ήταν στην ουσία ο αρχηγός των τουρκαλβανικών δυνάμεων, ενώ τυπικά ηγείτο ο Κιοσέ Μεχμέτ. Ο Βρυώνης, που θήτευσε στην αυλή του Αλή, όπου γνώρισε τον Ανδρούτσο και τον Διάκο, είχε σε μεγάλη εκτίμηση τον οπλαρχηγό από την Δωρίδα, γι’ αυτό κινήθηκε τάχιστα και στις 23 Απριλίου, προτού οχυρωθούν καλά οι Έλληνες στα ταμπούρια τους, επιτέθηκε με κύριο στόχο την δύναμη του Διάκου. Πρώτα χτυπήθηκε ο Δυοβουνιώτης, όπου μη δυνάμενος να αντισταθεί, υποχώρησε σε πιο οχυρές θέσεις, αλλά πιέστηκε περαιτέρω και εγκατέλειψε την περιοχή, κινούμενος προς την πατρίδα του, τα Δύο Βουνά Φθιώτιδος. Έτσι, το ένα από τα 3 τμήματα των ελληνικών δυνάμεων, εξουδετερώθηκε σχετικά γρήγορα. Οι δυνάμεις του Βρυώνη πλησίασαν προς το χωριό Μουσταφάμπεη (Ηράκλεια Φθιώτιδος) και την Χαλκομάτα χτυπώντας την δύναμη του Πανουργιά, αλλά και προς την Αλαμάνα, όπου βρισκόταν ο Διάκος. Η δύναμη του Πανουργιά κάμφθηκε και ο ίδιος πληγώθηκε σοβαρά. Τελικώς υποχώρησαν μαχόμενοι. Εκεί, στην Χαλκομάτα βρήκε ηρωικό θάνατο ο επίσκοπος Σαλωνων Ησαΐας και ο αδελφός του Παπαγιάννης. Ήταν μια ηρωική συμβολή της εκκλησίας στον αγώνα της ανεξαρτησίας.

Μετά και την υποχώρηση του Πανουργιά, όλη η τουρκαλβανική δύναμη ενεπλάκη στην μάχη στην Αλαμάνα. Από τους 500 περίπου άνδρες του Διάκου, οι 200 ήταν με τον Καλύβα και τον Μπακογιαννη. Η μάχη συνεχιζόταν σκληρή, αλλά τώρα η θέση των Ελλήνων ήταν τραγική. Τα σώματα των Πανουργιά και Δυοβουνιώτη, δεν υπήρχαν πλέον. Οι εχθροί έπεφταν νεκροί, αλλά συνάμα και πολλοί Έλληνες έπεφταν, ενώ άλλοι είχαν αρχίσει να φεύγουν. Ο Καλύβας και ο Μπακογιάννης κλεισμένοι στο χάνι, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν, ενώ ο Διάκος είχε απομείνει μόνο με 48 άνδρες κοντά στην μονή Δαμάστας. Τότε του έφεραν την φοράδα του, παρακαλώντας τον να φύγει. Αυτός απάντησε «ο Διάκος δεν φεύγει, δεν εγκαταλείπει τους συντρόφους του». Ο αδελφός του ο Κωνσταντίνος, ο επονομαζόμενος Μασσαβέτας, σκοτώθηκε και τότε η ήρωας χρησιμοποιώντας ως κάλυψη το σώμα του νεκρού αδερφού του συνέχισε την μάχη. Τα όπλα του αχρηστεύτηκαν από τους πολλούς πυροβολισμούς, ενώ έσπασε και το σπαθί του στην συμπλοκή σώμα με σώμα. Τότε αχρηστεύτηκε και το δεξί του χέρι στην κλείδωση, αλλά εξακολούθησε την μάχη με το αριστερό κρατώντας το σπασμένο σπαθί. Έπεσαν επάνω του οι Αλβανοί και τον συνέλαβαν λαβωμένο. Λέγεται ότι περνώντας μπροστά από το χάνι που ήταν ακόμα οχυρωμένοι ο Καλύβας με τον Μπακογιάννη, φώναξε «Καλύβα, Μπακογιάννη δέκα χιλιάδες με κρατούν!». Στο χάνι είχαν μείνει 4 μόνο γενναίοι άνδρες που όρμησαν διάμεσου των Τούρκων και των Αλβανών και έπεσαν νεκροί.
Ο Διάκος μεταφέρθηκε στο Ζητούνι(Λαμία). Ο Βρυώνης δεν τον αναγνώρισε αρχικά, όπως ήταν καταματωμένος και χλωμός. Τον ρώτησε «πως σε έπιασαν ζωντανό;» και απάντησε «αν το ήξερα, θα φύλαγα ένα φυσέκι για τον εαυτό μου». Ο Κιοσέ Μεχμέτ των ρώτησε για τον σκοπό που ξεσηκώθηκαν και ο ήρωας αποκρίθηκε ότι είτε θα απελευθερώνονταν είτε θα πέθαιναν όλοι. Του πρότειναν να του χαρίσουν την ζωή, δίνοντας του αξιώματα, αλλά αυτός απάντησε υπερήφανα και ελληνικά «Πάτε και σεις και η πίστη σας, Μουρτάτες, να χαθείτε. Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός, θε να πεθάνω!». Όταν απειλήθηκε ότι θα θανατωθεί, απάντησε «η Ελλάς έχει πολλούς Διάκους». Ο Βρυώνης, ήθελε να τον σώσει, αλλά με την επέμβαση του Χαλήλμπεη της Λαμίας αποφασίστηκε η παραδειγματική του εκτέλεση με ανασκολοπισμό(παλούκωμα).

Στις 24 Απριλίου, ο ήρωας της Αλαμάνας, κουβαλώντας στον τόπο του μαρτυρίου του τον πάσσαλο, όπως έκανε ο Χριστός με τον Σταυρό, οδηγήθηκε στον ατιμωτικό θάνατο. Αναλογιζόμενος τον χαμό του την εποχή της άνοιξης, αυτοσχεδίασε τους εξής στίχους «Για ιδες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει, τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γη χορτάρι». Απευθυνόμενος, στους αλβανόφωνους της πόλης που τον συνόδευαν είπε «Δεν βρίσκεται ανάμεσα σας κανένα παλικάρι να με σκοτώσει με πιστολιά και να με γλιτώσει από τους Χαλδούπηδες(Τούρκους);» Δεν βρήκε απόκριση. Η φοβερή θανατική ποινή εκτελέστηκε μια μέρα μετά την μάχη και έτσι τελείωσε ο βίος του ήρωα.

Η ηρωική αντίσταση του Διάκου και των ανδρών του λίγες εκατοντάδες μέτρα από τις αρχαίες Θερμοπύλες όπου θυσιάστηκαν ο Λεωνίδας, οι Σπαρτιάτες και οι Θεσπιείς, απέδειξε στους δύσπιστους έναντι των επαναστατημένων Ελλήνων, Ευρωπαίους ότι το έθνος μας έχει συνέχεια και αξίζει την ελευθερία του. Η θυσία του, ο μαρτυρικός του θάνατος, αν και τρομοκράτησε αρχικά τους κάτοικους της ανατολικής Στερεάς, έδωσε νόημα στο σύνθημα της επανάστασης «Ελευθερία ή Θάνατος». Παράλληλα, προβλημάτισε τον Ομερ Βρυώνη για το μέγεθος της αντίστασης που θα έβρισκε κατερχόμενος προς την Πελοπόννησο. Ο σκεπτικός Βρυώνης, καθυστέρησε περίπου 2 εβδομάδες, δίνοντας ζωτικό χρόνο στους επαναστατημένους του Μοριά. Τότε, κατέφθασε και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο οποίος στις 8 Μάιου αντιστάθηκε μια ολόκληρη μέρα στο χάνι της Γραβιάς, προκαλώντας και εξευτελίζοντας τις τουρκαλβανικές δυνάμεις και εκδικήθηκε τον Διάκο. Η προέλαση του Βρυώνη στην Πελοπόννησο καθυστέρησε και άλλο (στην ουσία ματαιώθηκε). Έτσι, οι Έλληνες κατάφεραν να νικήσουν στο Βαλτέτσι και στα Δολιανά, σφίγγοντας τον κλοιό γύρω από την Τρίπολη, την οποία άλωσαν τον Σεπτέμβριο. Διάκος και Ανδρούτσος εξασφάλισαν, τις πρώτες αυτές κρίσιμες εβδομάδες πολύτιμο χρόνο για τον Κολοκοτρώνη και τους άλλους οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου. Αν οι Τουρκαλβανοι είχαν περάσει ατουφέκιστοι στον Μοριά, πιθανοτα η επανάσταση θα είχε σβήσει αφού επικρατούσε πλήρης αναρχία και ανοργανωσιά στις επαναστατικές δυνάμεις.

Κλείνοντας αυτή την αναφορά μας στον Αθανάσιο Διάκο, ας αναφέρουμε τους στίχους του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού από τον Ύμνον εις την Ελευθεριαν, που μοιάζουν σαν να είναι γραμμένοι για τον ήρωα

Ω τριακόσοι σηκωθήτε
και ξανάρθετε σ΄εμάς
τα παιδιά σας θέλει δείτε
πόσο μοιάζουνε μ΄εσάς.

καθώς και τους στίχους του Κωστή Παλαμά

Στης Αλαμάνας η Κλειώ,
το θρυλικό γεφύρι
την δάφνη την αμάραντη
κατέβηκε να σπείρει.

Και η ελευθερία που τ΄άστρο της
ανέσπερο στην πλάση
τον Λεωνίδα ανάστησε
στο Διάκο τον Θανάση.

ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΗΡΩΑ!

Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2009

Η ΔΙΗΝΕΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΠΕΡΙΑΙΓΑΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

Από την περιήγησή μας σε διάφορους διαδικτυακούς τόπους αλλιεύσαμε αυτήν την ενδιαφέρουσα δημοσίευση του γνωστού καθηγητή φιλολογίας Παναγιώτη Μητροπέτρου.
http://www.syllapofthem.com/article-ellinikotita.htm
Με απλή γλώσσα και πλούσια βιβλιογραφία δίνονται επαρκείς απαντήσεις σε όσους επιχειρούν, με προφανείς πολιτικούς προσανατολισμούς, να αμφισβητήσουν την ελληνικότητά μας.

Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2008

Φάλαγξ



Η φάλαγξ είναι στρατιωτικό τμήμα που διαμορφώθηκε κατά την αρχαϊκή περίοδο στην Ελλάδα (8ος -6ος αιώνας π.Χ.). Αναφορά στον όρο αυτό κάνει και ο Όμηρος, όπου όμως φαίνεται να εννοεί γενικώς την παράταξη της μάχης και όχι το στρατιωτικό τμήμα που διαμορφώθηκε αργότερα. Άλλωστε την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος, επικρατούσε ο «ηρωϊκός» τρόπος μάχης, όπου ο πολέμαρχος (Αχιλλεύς, Αίας) μονομαχούσε με τον αντίπαλο πολέμαρχο (Έκτωρ) για να καθορισθεί το αποτέλεσμα της μάχης. Φυσικά εκτός από τους ήρωες εμπλέκονταν στην μάχη και οι «άγνωστοι» πολεμιστές, σχηματίζοντας μια υποτυπώδη παράταξη μάχης με «τείχος ασπίδων», μια πρώιμη μορφή φάλαγγος. Αλλά, όπως ανεφέρθη, η πραγματική φάλαγξ αναπτύχθηκε αργότερα.Λέγεται πως η πρώτη μάχη με την χρήση της οπλιτικής φάλαγγος, έγινε μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτρειας για το Ληλάντιο Πεδίο (ανάμεσα στις δύο πόλεις), προς τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. Αλλά η πιο σωστή προσέγγιση είναι ότι η διαμόρφωση της οπλιτικής φάλαγγος δεν ήταν αποτέλεσμα μιας μάχης ή ενός πολέμου, αλλά μιας σταδιακής στρατιωτικής εξέλιξης, αποτέλεσμα των ιστορικών δεδομένων της εποχής. Ο ελληνικός κόσμος, με το τέλος της μυκηναϊκής κυριαρχίας συνταράχτηκε από εσωτερικές συγκρούσεις. Ο αδελφοκτόνος, εμφύλιος, Τρωϊκός Πόλεμος, που κόστισε σε ανθρώπινο δυναμικό στις δύο πλευρές του ελληνικού Αιγαίου Πελάγους, οι επιδρομές των «Λαών της Θάλασσας» τον 12ο αιώνα π.Χ. και η επάνοδος των Ηρακλειδών – Δωριέων (που η ινδοευρωπαϊκή εκδοχή την ονομάζει «κάθοδο των Δωριέων»), οδήγησε στους λεγόμενους σκοτεινούς αιώνες, δηλαδή την Γεωμετρική Περίοδο (11ος – 8ος αιώνας π.Χ.). Ο ελληνικός κόσμος κατακερματίστηκε σε μικρότερες πόλεις – κράτη. Η πάλαι ποτέ κραταιά Μυκηναϊκή Αυτοκρατορία, που την εποχή των τρωϊκών ήταν σε θέση να επιστρατεύσει 1.000 πολεμικά πλοία και 100.000 από τους καλύτερους άνδρες της για την πολυθρύλητη εκστρατεία στην Τροία, δεν υπήρχε πια. Την θέση της παίρνουν οι ελληνικές πόλεις – κράτη. Μικρές σε έκταση και σε πληθυσμό, συγκροτούν στρατούς λίγων χιλιάδων πολεμιστών. Πως αυτοί οι στρατοί μπορούν να είναι αποτελεσματικοί απέναντι σε υπέρτερους αριθμητικά εχθρούς; Οι προσωπικές μονομαχίες της «ηρωϊκής εποχής» δεν είναι δυνατό να οδηγήσουν στην νίκη όταν ο εχθρός είναι πολυάριθμος. Οι τακτικές, λοιπόν, αναπροσαρμόζονται. Η εξέλιξη προς την οπλιτική φάλαγγα είναι σταδιακή και όχι ξαφνική. Αρχικά συνυπάρχουν και οι δύο τρόποι μάχης, αυτός με τις μονομαχίες και αυτός της φάλαγγος. Με αυτή την μεταβατική περίοδο, εξελίσσονται παράλληλα και τα μέρη του οπλισμού του στρατιώτη. Βασικός παράγοντας εδώ θεωρείται η διάδοση της μεγάλης στρογγυλής ασπίδας του «Όπλου», από εκεί προέρχεται και η ονομασία οπλίτης. Τώρα πια (7ος αιώνας) η πυκνή παράταξη των πολεμιστών, όπου ο ένας καλύπτει το ακάλυπτο μέρος του διπλανού του, η γνωστή και δοξασμένη φάλαγξ, αρχίζει να κυριαρχεί στα πεδία των μαχών του ελληνικού κόσμου και όχι μόνο. Βασικός τρόπος του μάχεσθαι με την φάλαγγα είναι ο «ωθισμός». Οι αντίπαλες φάλαγγες συνασπισμένες, δηλαδή με τον κάθε οπλίτη να καλύπτει εύρος το πολύ 1μ. καλύπτοντας και τον διπλανό του, συγκρούονται με προτεταμένες τις ασπίδες και τα δόρατα. Στην εκ του σύνεγγυς σύρραξη, η καλύτερα εκπαιδευμένη, με υψηλότερο ηθικό και καλύτερα διατεταγμένη φάλαγγα υπερισχύει. Είναι αυτή η αιτία που η Σπάρτη κυριάρχησε στα πεδία των μαχών για 3 αιώνες.

Αδυναμίες της φάλαγγος
.
Η φάλαγξ για να ήταν αποτελεσματική έπρεπε να αναπτυχθεί σε πεδιάδα. Εκεί μπορούσε να προελάσει. Όμως επειδή στα άκρα της είναι ευάλωτη από τις προσβολές του ιππικού, χρειαζόταν στηρίγματα για να μην κυκλωθεί. Οι πολέμαρχοι συνήθως επέλεγαν μια πεδιάδα ανάμεσα σε λόφους ή ορεινούς όγκους, ώστε να είναι προστατευμένα τα πλευρά της. Ιδιαίτερα το δεξί άκρο της, επειδή ο δεξιός οπλίτης δεν έχει τον διπλανό του για να καλυφθεί από την ασπίδα του, είναι εξαιρετικά ευάλωτο για όλη την παράταξη. Αυτή είναι και η αιτία που οι ικανότεροι και εμπειρότεροι πολεμιστές τάσσονταν στο δεξί άκρο. Εκεί συνήθως βρισκόταν ο αρχιστράτηγος ή ο πολέμαρχος, εκεί συνήθως τάσσονταν οι γενναιότατοι Σπαρτιάτες. Η κάλυψη του διπλανού ήταν ζωτικής σημασίας, γι' αυτόν τον λόγο όποιος εγκατέλειπε την παράταξη, ο "ρίψασπις", ήταν κατάπτυστος τόσο στην Σπάρτη όσο και στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό κόσμο.Για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδυναμία, συνήθως οι στρατηγοί επέλεγαν όπως είπαμε σημεία που θα κάλυπταν τα πλευρά της φάλαγγος. Ο Μιλτιάδης στον Μαραθώνα είχε πεδινό έδαφος, όχι όμως μια απέραντη σε πλάτος πεδιάδα, ώστε να υπάρχει κίνδυνος προσβολής του στρατεύματός του από το ιππικό. Στις Πλαταιές, όπου το πεδίο μάχης ήταν μεγαλύτερο, ο Παυσανίας προβληματιζόταν για μέρες ανησυχώντας για τυχόν προσβολές από το ιππικό. Όταν εξουδετερώθηκε ο αρχηγός των Περσών ιππέων Μασίστιος και χάθηκε το ηθικό του ιππικού τους, τότε ξεκίνησαν οι κυρίως επιχειρήσεις των φαλαγγών των ελληνικών συμμαχικών πόλεων, που έκριναν την νίκη τους στην συγκεκριμένη μάχη. Ένα ακόμα ζήτημα για την φάλαγγα ήταν αν θα είχε μεγάλο μέτωπο (μήκος) ή πολλούς ζυγούς (βάθος). Σε περίπτωση μικρού μετώπου, αν ο εχθρός ήταν υπέρτερος σε δυνάμεις και άρα σε μήκος παράταξης υπήρχε κίνδυνος να περικυκλωθεί(υπερφαλαγγισθεί) και να προσβληθεί στα ευάλωτα πλευρά της – αυτός ο κίνδυνος ονομαζόταν «κύκλωσις». Σε περίπτωση λίγων ζυγών σε βάθος, αν ο εχθρός είχε βάθος περισσότερων ζυγών, η πίεση που θα ασκείτο κατά τον ωθισμό θα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να κινδυνεύει όλη η παράταξη να διασπαστεί και να ανατραπεί– αυτός ο κίνδυνος ονομαζόταν «παράρρηξις». Οι στρατηγοί, λοιπόν, αντιμετώπιζαν αυτόν τον διπλό προβληματισμό και η τακτική τους συνήθως ακροβατούσε μεταξύ των δύο κινδύνων. Στην ουσία ήταν ένας αγώνας δρόμου για να αποφευχθεί η «κύκλωσις» ή η «παράρρηξις». Αν παρέτασσαν την φάλαγγα με μεγάλο βάθος, προσπαθούσαν ταχέως να το εκμεταλλευτούν πριν κυκλωθούν, ώστε να διασπάσουν την αντίπαλη φάλαγγα. Αν, αντιθέτως, παρέτασσαν την φάλαγγα με μεγάλο μήκος και μικρό βάθος προσπαθούσαν να κυκλώσουν και να εξοντώσουν τον εχθρό πριν τους διασπάσει. Στον Μαραθώνα ο Μιλτιάδης μεγάλωσε το μήκος της φάλαγγος ώστε να έχει το ίδιο μήκος με την περσική παράταξη. Για να το πετύχει αυτό παρέταξε το κέντρο του με βάθος τεσσάρων ανδρών, ενώ τα άκρα σε βάθος οκτώ ανδρών. Κατάφερε έτσι να κερδίσει γρήγορα τα περσικά άκρα και στην συνέχεια να βοηθήσει το αδύναμο ελληνικό κέντρο που οπισθοχωρούσε. Οι Σπαρτιάτες, λόγω της έλλειψης μεγάλου αριθμού ανδρών αλλά και της καλύτερης εκπαίδευσης των Ομοίων, παρατάσσονταν συνήθως σε βάθος έξι ανδρών και σπανιότερα σε βάθος δώδεκα ανδρών. Οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις –κράτη παρατάσσονταν σε βάθος οκτώ και σπανιότερα σε βάθος δεκαέξι ανδρών. Όλα αυτά θεωρητικά βεβαίως, γιατί ο αριθμός των αντιμαχόμενων δυνάμεων συνήθως καθόριζε το είδος της παράταξης. Όταν οι Έλληνες αντιμετώπισαν τους Πέρσες, είχαν να αντιπαρατεθούν με παρατάξεις βάθους 40, 50 ή και 100 ζυγών! Όμως αυτές οι παρατάξεις δεν είχαν την συνοχή της οπλιτικής φάλαγγος. Οι λαοί της ανατολής συνήθως μάχονταν με την χρήση ιππικού και τοξεύοντας με χιλιάδες βέλη τον αντίπαλο. Η ποιοτική ανωτερότητα των οπλιτών και το υψηλό ηθικό τους, έδωσε την νίκη στους περσικούς πολέμους.Η φάλαγξ της αρχαιότητας αποτελούνταν από 4.096 οπλίτες διοικούμενους από τον φαλαγγάρχη ή τον στρατηγό. Πολλές φορές υπήρχε διπλή φάλαγγα (διφαλαγγαρχία) με 8.192 άνδρες ή και τετραφαλαγγία με 16.384 άνδρες. Αυτοί οι αριθμοί μάλλον όμως αφορούν περισσότερο την ελληνιστική περίοδο, όπου η φάλαγξ είχε μετασχηματιστεί σε μακεδονική φάλαγξ και όπου οι στρατοί ήταν μεγαλύτεροι. Γενικά, όπως είπαμε, ο αριθμός των οπλιτών και ο τρόπος παράταξης εξαρτώταν από τον διαθέσιμο αριθμό ανδρών. Οι οπλίτες εφορμούσαν στον αντίπαλο με γρήγορο βάδισμα ή ελαφρό τρέξιμο (μάχη του Μαραθώνος). Επειδή, όμως, έτσι κινδύνευε με διάσπαση η παράταξη, ορισμένοι από τους Έλληνες (οι δωρικής καταγωγής), προχωρούσαν βαδίζοντας και ψάλλοντας τους παιάνες. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα, αργού και σίγουρου βαδίσματος συνοδευόμενο από παιάνες, αποτελούν οι Σπαρτιάτες.

Λοξή φάλαγξ
.
Επί 3 αιώνες, η καλύτερη φάλαγξ ήταν η σπαρτιατική. Όσοι αντιπαρατέθηκαν μαζί της ηττήθησαν. Οι Θηβαίοι, ήταν σύμμαχοι των Σπαρτιατών μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Από τα τέλη του 5ου αιώνα άρχισαν να παρατάσσουν τον στρατό τους σε μεγαλύτερο βάθος από το συνηθισμένο των 8 ή 16 ανδρών. Με τους ιδιοφυείς στρατηγούς και ηγέτες τους, Επαμεινώνδα και Πελοπίδα, τελειοποίησαν αυτήν τους την καινοτομία. Στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., ο Επαμεινώνδας ενίσχυσε την αριστερή πτέρυγά του (κέρας). Σχημάτισε φάλαγγα με βάθος 50 ασπίδων, γιατί ήξερε πως το δεξιό μέρος των αντιπάλων κατείχε ο Κλεόμβροτος με τους Σπαρτιάτες οπλίτες, ενώ στις άλλες γραμμές ήταν οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών. Πίστευε ότι αν σπάσουν οι Σπαρτιάτες, οι άλλοι θα διαλυθούν. Μπροστά έβαλε τον Ιερό Λόχο, που τον διοικούσε ο Πελοπίδας. Στο κέντρο και στη δεξιά πτέρυγα παράταξε κλιμακωτά λίγους οπλίτες. Μπροστά από όλη την παράταξη έβαλε το άριστο Θηβαϊκό ιππικό. Έτσι η όλη παράταξη είχε λοξό σχηματισμό. Ήταν τολμηρή και ριψοκίνδυνη ενέργεια, αλλά επαναστατική και μεγαλοφυής. Η μάχη ήταν φοβερή και, παρά τη γενναιότητα των Σπαρτιατών, η γραμμή τους έσπασε κι άτακτα πια εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης. Σκοτώθηκαν ο Κλεόμβροτος, 400 συνολικά Σπαρτιάτες και 1.000 άλλοι Λακεδαιμόνιοι. Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν ανακωχή για να θάψουν τους νεκρούς τους. Η πρωτοφανής τακτική του Επαμεινώνδα έφερε την ήττα στον δυνατότερο και καλύτερα οργανωμένο στρατό της αρχαίας Ελλάδας. Όλη η Ελλάδα θαύμασε το θρίαμβο του Επαμεινώνδα. Η λοξή φάλαγγα εφαρμόστηκε σαν τακτική και στα επόμενα χρόνια με τα ίδια αποτελέσματα. Βέβαια για να συμβεί αυτό, έπρεπε να αποδυναμωθεί αρκετά η Σπάρτη. Το 479 π.Χ. στις Πλαταιές παρατάχθηκαν 5.000 Όμοιοι και 5.000 Περίοικοι. Από τα μέσα του 5ου αιώνα, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 464 π.Χ., την ειλωτική επακόλουθη επανάσταση (γ΄μεσσηνιακός πόλεμος) και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο αριθμός των Ομοίων μειώθηκε δραματικά. Οι Σπαρτιάτες επιστρατεύαν πρώην είλωτες για τις μάχες τους(βρασίδειους, νεοδαμώδεις), και σχημάτιζαν πλέον ενιαία φάλαγγα με τους περιοίκους. Έτσι στα Λεύκτρα η Σπάρτη δεν είχε την δυνατότητα να παρατάξει πολλούς Ομοίους. Η φθορά της θα είχε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα την ήττα σε κάποια μάχη. Και αυτό έγινε στα Λεύκτρα εξαιτίας της ιδιοφυίας των Θηβαίων στρατηγών.

Μακεδονική φάλαγξ και Λεγεώνα
.
Η λοξή φάλαγξ των Θηβαίων ηττήθηκε από την μακεδονική του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου του Μέγα. Και εδώ επιβεβαιώθηκε αυτό που είπαμε πριν για τους Σπαρτιάτες. Όταν αντιπαρατέθηκαν οι Θηβαίοι και οι Αθηναίοι με τους Μακεδόνες, αφ’ ενός στην Θήβα δεν υπήρχαν στρατηγοί σαν τον Επαμεινώνδα και τον Πελοπίδα και αφ’ ετέρου η Μακεδονία είχε τους πιο άξιους ηγήτορες της ιστορίας της. Η καινοτομία του Φιλίππου, δημιούργησε έναν «οδοστρωτήρα» στο πεδίο των μαχών την μακεδονική φάλαγγα. Το «δάσος» από σάρισσες ισοπέδωνε τον αντίπαλο. Επειδή, όμως αυτή η φάλαγγα ήταν πιο δυσκίνητη από τις προηγούμενες και έχανε πιο εύκολα την συνοχή της, έπρεπε να υποστηρίζεται από βοηθητικά σώματα, τους υπασπιστές και το ιππικό των εταίρων. Την εποχή του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, η στρατηγική τους ιδιοφυία χάρισε την αιώνια δόξα. 150 χρόνια αργότερα, οι διάδοχοί τους Φίλιππος Ε΄στις Κυνός Κεφαλές (197 π.Χ.) και ο γιος του Περσεύς στην Πύδνα (168 π.Χ.), ηττήθησαν από τις ρωμαϊκές λεγεώνες. Η ήττα τους οφείλεται, πρώτον στο ότι δεν ήταν στρατηγοί του διαμετρήματος του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δεύτερον στο ότι οι μακεδόνες βασιλείς είχαν παραμελήσει το ιππικό, στηρίζονταν υπερβολικά στην μακεδονική φάλαγγα που ήταν ευπρόσβλητη χωρίς την ανάλογη υποστήριξη και χρησιμοποιούσαν πολεμικούς ελέφαντες, που διασπούσαν την συνοχή της φάλαγγος κατά την οπισθοχώρησή τους, κάτι που συνέβαινε συχνά στις μάχες. Μοιραία η δυσκίνητη μακεδονική φάλαγξ ηττήθηκε από την ευκίνητη λεγεώνα. Ίσως η πιο ευέλικτη οπλιτική φάλαγξ (και κυρίως η ακμαία σπαρτιατική) να είχε αντιμετωπίσει επιτυχώς την λεγεώνα, που στηριζόταν περισσότερο στην ατομική, συντονισμένη εκπαίδευση των λεγεωνάριων και λιγότερο στην συνοχή μιας φάλαγγος.Αλλά αυτό είναι ένα ερώτημα της ιστορίας που δεν θα απαντηθεί ποτέ. Άλλωστε όταν ηττάται ένα στρατιωτικό σώμα στο πεδίο της μάχης, αυτό ποτέ δεν γίνεται όταν ακμάζει, αλλά όταν παρακμάζει. Αυτό συνέβη με την σπαρτιατική, την θηβαϊκή(λοξή) και την μακεδονική φάλαγγα. Ακόμη και η ρωμαϊκή λεγεώνα την περιόδο της παρακμής ηττήθηκε. Και η ρωμαϊκή αυτοκρατορία πέρασε στην ιστορία.

Δημοσιεύτηκε από τον "Αθανάσιο Διάκο" στο neos-forum στις 22/10/2008