Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος – Ἐθνάρχης

«Κράτα γερ μέσα σου τ ζώπυρα τς πίστεως πο παρέλαβες π τος γονες σου. λλάδα εναι χώρα τν μεγάλων γώνων γι τν κατίσχυση τν μεγάλων δανικν. Μ φήσεις τ χώρα σου ν χάσει τ χαρακτήρα της κα ν μετατραπε σ μάζα νθρώπων, χωρς συνείδηση, χωρς θνικότητα κα χωρς ταυτότητα. Μέσα σ’ατ τ μάζα κινδυνευες ν γίνεις να νούμερο, νας ριθμός, ν χάσεις τν λευθερία τς προσωπικότητάς σου. δελφοί, μείνατε δραοι κα μετακίνητοι σ σα μάθατε κα σ σα πιστώθητε. Μείνατε σταθερο στν πίστη κα στ δανικά του Γένους. Ατ εναι τ χρέος μας.»






Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2008

Φάλαγξ



Η φάλαγξ είναι στρατιωτικό τμήμα που διαμορφώθηκε κατά την αρχαϊκή περίοδο στην Ελλάδα (8ος -6ος αιώνας π.Χ.). Αναφορά στον όρο αυτό κάνει και ο Όμηρος, όπου όμως φαίνεται να εννοεί γενικώς την παράταξη της μάχης και όχι το στρατιωτικό τμήμα που διαμορφώθηκε αργότερα. Άλλωστε την εποχή που περιγράφει ο Όμηρος, επικρατούσε ο «ηρωϊκός» τρόπος μάχης, όπου ο πολέμαρχος (Αχιλλεύς, Αίας) μονομαχούσε με τον αντίπαλο πολέμαρχο (Έκτωρ) για να καθορισθεί το αποτέλεσμα της μάχης. Φυσικά εκτός από τους ήρωες εμπλέκονταν στην μάχη και οι «άγνωστοι» πολεμιστές, σχηματίζοντας μια υποτυπώδη παράταξη μάχης με «τείχος ασπίδων», μια πρώιμη μορφή φάλαγγος. Αλλά, όπως ανεφέρθη, η πραγματική φάλαγξ αναπτύχθηκε αργότερα.Λέγεται πως η πρώτη μάχη με την χρήση της οπλιτικής φάλαγγος, έγινε μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτρειας για το Ληλάντιο Πεδίο (ανάμεσα στις δύο πόλεις), προς τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. Αλλά η πιο σωστή προσέγγιση είναι ότι η διαμόρφωση της οπλιτικής φάλαγγος δεν ήταν αποτέλεσμα μιας μάχης ή ενός πολέμου, αλλά μιας σταδιακής στρατιωτικής εξέλιξης, αποτέλεσμα των ιστορικών δεδομένων της εποχής. Ο ελληνικός κόσμος, με το τέλος της μυκηναϊκής κυριαρχίας συνταράχτηκε από εσωτερικές συγκρούσεις. Ο αδελφοκτόνος, εμφύλιος, Τρωϊκός Πόλεμος, που κόστισε σε ανθρώπινο δυναμικό στις δύο πλευρές του ελληνικού Αιγαίου Πελάγους, οι επιδρομές των «Λαών της Θάλασσας» τον 12ο αιώνα π.Χ. και η επάνοδος των Ηρακλειδών – Δωριέων (που η ινδοευρωπαϊκή εκδοχή την ονομάζει «κάθοδο των Δωριέων»), οδήγησε στους λεγόμενους σκοτεινούς αιώνες, δηλαδή την Γεωμετρική Περίοδο (11ος – 8ος αιώνας π.Χ.). Ο ελληνικός κόσμος κατακερματίστηκε σε μικρότερες πόλεις – κράτη. Η πάλαι ποτέ κραταιά Μυκηναϊκή Αυτοκρατορία, που την εποχή των τρωϊκών ήταν σε θέση να επιστρατεύσει 1.000 πολεμικά πλοία και 100.000 από τους καλύτερους άνδρες της για την πολυθρύλητη εκστρατεία στην Τροία, δεν υπήρχε πια. Την θέση της παίρνουν οι ελληνικές πόλεις – κράτη. Μικρές σε έκταση και σε πληθυσμό, συγκροτούν στρατούς λίγων χιλιάδων πολεμιστών. Πως αυτοί οι στρατοί μπορούν να είναι αποτελεσματικοί απέναντι σε υπέρτερους αριθμητικά εχθρούς; Οι προσωπικές μονομαχίες της «ηρωϊκής εποχής» δεν είναι δυνατό να οδηγήσουν στην νίκη όταν ο εχθρός είναι πολυάριθμος. Οι τακτικές, λοιπόν, αναπροσαρμόζονται. Η εξέλιξη προς την οπλιτική φάλαγγα είναι σταδιακή και όχι ξαφνική. Αρχικά συνυπάρχουν και οι δύο τρόποι μάχης, αυτός με τις μονομαχίες και αυτός της φάλαγγος. Με αυτή την μεταβατική περίοδο, εξελίσσονται παράλληλα και τα μέρη του οπλισμού του στρατιώτη. Βασικός παράγοντας εδώ θεωρείται η διάδοση της μεγάλης στρογγυλής ασπίδας του «Όπλου», από εκεί προέρχεται και η ονομασία οπλίτης. Τώρα πια (7ος αιώνας) η πυκνή παράταξη των πολεμιστών, όπου ο ένας καλύπτει το ακάλυπτο μέρος του διπλανού του, η γνωστή και δοξασμένη φάλαγξ, αρχίζει να κυριαρχεί στα πεδία των μαχών του ελληνικού κόσμου και όχι μόνο. Βασικός τρόπος του μάχεσθαι με την φάλαγγα είναι ο «ωθισμός». Οι αντίπαλες φάλαγγες συνασπισμένες, δηλαδή με τον κάθε οπλίτη να καλύπτει εύρος το πολύ 1μ. καλύπτοντας και τον διπλανό του, συγκρούονται με προτεταμένες τις ασπίδες και τα δόρατα. Στην εκ του σύνεγγυς σύρραξη, η καλύτερα εκπαιδευμένη, με υψηλότερο ηθικό και καλύτερα διατεταγμένη φάλαγγα υπερισχύει. Είναι αυτή η αιτία που η Σπάρτη κυριάρχησε στα πεδία των μαχών για 3 αιώνες.

Αδυναμίες της φάλαγγος
.
Η φάλαγξ για να ήταν αποτελεσματική έπρεπε να αναπτυχθεί σε πεδιάδα. Εκεί μπορούσε να προελάσει. Όμως επειδή στα άκρα της είναι ευάλωτη από τις προσβολές του ιππικού, χρειαζόταν στηρίγματα για να μην κυκλωθεί. Οι πολέμαρχοι συνήθως επέλεγαν μια πεδιάδα ανάμεσα σε λόφους ή ορεινούς όγκους, ώστε να είναι προστατευμένα τα πλευρά της. Ιδιαίτερα το δεξί άκρο της, επειδή ο δεξιός οπλίτης δεν έχει τον διπλανό του για να καλυφθεί από την ασπίδα του, είναι εξαιρετικά ευάλωτο για όλη την παράταξη. Αυτή είναι και η αιτία που οι ικανότεροι και εμπειρότεροι πολεμιστές τάσσονταν στο δεξί άκρο. Εκεί συνήθως βρισκόταν ο αρχιστράτηγος ή ο πολέμαρχος, εκεί συνήθως τάσσονταν οι γενναιότατοι Σπαρτιάτες. Η κάλυψη του διπλανού ήταν ζωτικής σημασίας, γι' αυτόν τον λόγο όποιος εγκατέλειπε την παράταξη, ο "ρίψασπις", ήταν κατάπτυστος τόσο στην Σπάρτη όσο και στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό κόσμο.Για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδυναμία, συνήθως οι στρατηγοί επέλεγαν όπως είπαμε σημεία που θα κάλυπταν τα πλευρά της φάλαγγος. Ο Μιλτιάδης στον Μαραθώνα είχε πεδινό έδαφος, όχι όμως μια απέραντη σε πλάτος πεδιάδα, ώστε να υπάρχει κίνδυνος προσβολής του στρατεύματός του από το ιππικό. Στις Πλαταιές, όπου το πεδίο μάχης ήταν μεγαλύτερο, ο Παυσανίας προβληματιζόταν για μέρες ανησυχώντας για τυχόν προσβολές από το ιππικό. Όταν εξουδετερώθηκε ο αρχηγός των Περσών ιππέων Μασίστιος και χάθηκε το ηθικό του ιππικού τους, τότε ξεκίνησαν οι κυρίως επιχειρήσεις των φαλαγγών των ελληνικών συμμαχικών πόλεων, που έκριναν την νίκη τους στην συγκεκριμένη μάχη. Ένα ακόμα ζήτημα για την φάλαγγα ήταν αν θα είχε μεγάλο μέτωπο (μήκος) ή πολλούς ζυγούς (βάθος). Σε περίπτωση μικρού μετώπου, αν ο εχθρός ήταν υπέρτερος σε δυνάμεις και άρα σε μήκος παράταξης υπήρχε κίνδυνος να περικυκλωθεί(υπερφαλαγγισθεί) και να προσβληθεί στα ευάλωτα πλευρά της – αυτός ο κίνδυνος ονομαζόταν «κύκλωσις». Σε περίπτωση λίγων ζυγών σε βάθος, αν ο εχθρός είχε βάθος περισσότερων ζυγών, η πίεση που θα ασκείτο κατά τον ωθισμό θα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να κινδυνεύει όλη η παράταξη να διασπαστεί και να ανατραπεί– αυτός ο κίνδυνος ονομαζόταν «παράρρηξις». Οι στρατηγοί, λοιπόν, αντιμετώπιζαν αυτόν τον διπλό προβληματισμό και η τακτική τους συνήθως ακροβατούσε μεταξύ των δύο κινδύνων. Στην ουσία ήταν ένας αγώνας δρόμου για να αποφευχθεί η «κύκλωσις» ή η «παράρρηξις». Αν παρέτασσαν την φάλαγγα με μεγάλο βάθος, προσπαθούσαν ταχέως να το εκμεταλλευτούν πριν κυκλωθούν, ώστε να διασπάσουν την αντίπαλη φάλαγγα. Αν, αντιθέτως, παρέτασσαν την φάλαγγα με μεγάλο μήκος και μικρό βάθος προσπαθούσαν να κυκλώσουν και να εξοντώσουν τον εχθρό πριν τους διασπάσει. Στον Μαραθώνα ο Μιλτιάδης μεγάλωσε το μήκος της φάλαγγος ώστε να έχει το ίδιο μήκος με την περσική παράταξη. Για να το πετύχει αυτό παρέταξε το κέντρο του με βάθος τεσσάρων ανδρών, ενώ τα άκρα σε βάθος οκτώ ανδρών. Κατάφερε έτσι να κερδίσει γρήγορα τα περσικά άκρα και στην συνέχεια να βοηθήσει το αδύναμο ελληνικό κέντρο που οπισθοχωρούσε. Οι Σπαρτιάτες, λόγω της έλλειψης μεγάλου αριθμού ανδρών αλλά και της καλύτερης εκπαίδευσης των Ομοίων, παρατάσσονταν συνήθως σε βάθος έξι ανδρών και σπανιότερα σε βάθος δώδεκα ανδρών. Οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις –κράτη παρατάσσονταν σε βάθος οκτώ και σπανιότερα σε βάθος δεκαέξι ανδρών. Όλα αυτά θεωρητικά βεβαίως, γιατί ο αριθμός των αντιμαχόμενων δυνάμεων συνήθως καθόριζε το είδος της παράταξης. Όταν οι Έλληνες αντιμετώπισαν τους Πέρσες, είχαν να αντιπαρατεθούν με παρατάξεις βάθους 40, 50 ή και 100 ζυγών! Όμως αυτές οι παρατάξεις δεν είχαν την συνοχή της οπλιτικής φάλαγγος. Οι λαοί της ανατολής συνήθως μάχονταν με την χρήση ιππικού και τοξεύοντας με χιλιάδες βέλη τον αντίπαλο. Η ποιοτική ανωτερότητα των οπλιτών και το υψηλό ηθικό τους, έδωσε την νίκη στους περσικούς πολέμους.Η φάλαγξ της αρχαιότητας αποτελούνταν από 4.096 οπλίτες διοικούμενους από τον φαλαγγάρχη ή τον στρατηγό. Πολλές φορές υπήρχε διπλή φάλαγγα (διφαλαγγαρχία) με 8.192 άνδρες ή και τετραφαλαγγία με 16.384 άνδρες. Αυτοί οι αριθμοί μάλλον όμως αφορούν περισσότερο την ελληνιστική περίοδο, όπου η φάλαγξ είχε μετασχηματιστεί σε μακεδονική φάλαγξ και όπου οι στρατοί ήταν μεγαλύτεροι. Γενικά, όπως είπαμε, ο αριθμός των οπλιτών και ο τρόπος παράταξης εξαρτώταν από τον διαθέσιμο αριθμό ανδρών. Οι οπλίτες εφορμούσαν στον αντίπαλο με γρήγορο βάδισμα ή ελαφρό τρέξιμο (μάχη του Μαραθώνος). Επειδή, όμως, έτσι κινδύνευε με διάσπαση η παράταξη, ορισμένοι από τους Έλληνες (οι δωρικής καταγωγής), προχωρούσαν βαδίζοντας και ψάλλοντας τους παιάνες. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα, αργού και σίγουρου βαδίσματος συνοδευόμενο από παιάνες, αποτελούν οι Σπαρτιάτες.

Λοξή φάλαγξ
.
Επί 3 αιώνες, η καλύτερη φάλαγξ ήταν η σπαρτιατική. Όσοι αντιπαρατέθηκαν μαζί της ηττήθησαν. Οι Θηβαίοι, ήταν σύμμαχοι των Σπαρτιατών μέχρι το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Από τα τέλη του 5ου αιώνα άρχισαν να παρατάσσουν τον στρατό τους σε μεγαλύτερο βάθος από το συνηθισμένο των 8 ή 16 ανδρών. Με τους ιδιοφυείς στρατηγούς και ηγέτες τους, Επαμεινώνδα και Πελοπίδα, τελειοποίησαν αυτήν τους την καινοτομία. Στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., ο Επαμεινώνδας ενίσχυσε την αριστερή πτέρυγά του (κέρας). Σχημάτισε φάλαγγα με βάθος 50 ασπίδων, γιατί ήξερε πως το δεξιό μέρος των αντιπάλων κατείχε ο Κλεόμβροτος με τους Σπαρτιάτες οπλίτες, ενώ στις άλλες γραμμές ήταν οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών. Πίστευε ότι αν σπάσουν οι Σπαρτιάτες, οι άλλοι θα διαλυθούν. Μπροστά έβαλε τον Ιερό Λόχο, που τον διοικούσε ο Πελοπίδας. Στο κέντρο και στη δεξιά πτέρυγα παράταξε κλιμακωτά λίγους οπλίτες. Μπροστά από όλη την παράταξη έβαλε το άριστο Θηβαϊκό ιππικό. Έτσι η όλη παράταξη είχε λοξό σχηματισμό. Ήταν τολμηρή και ριψοκίνδυνη ενέργεια, αλλά επαναστατική και μεγαλοφυής. Η μάχη ήταν φοβερή και, παρά τη γενναιότητα των Σπαρτιατών, η γραμμή τους έσπασε κι άτακτα πια εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης. Σκοτώθηκαν ο Κλεόμβροτος, 400 συνολικά Σπαρτιάτες και 1.000 άλλοι Λακεδαιμόνιοι. Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν ανακωχή για να θάψουν τους νεκρούς τους. Η πρωτοφανής τακτική του Επαμεινώνδα έφερε την ήττα στον δυνατότερο και καλύτερα οργανωμένο στρατό της αρχαίας Ελλάδας. Όλη η Ελλάδα θαύμασε το θρίαμβο του Επαμεινώνδα. Η λοξή φάλαγγα εφαρμόστηκε σαν τακτική και στα επόμενα χρόνια με τα ίδια αποτελέσματα. Βέβαια για να συμβεί αυτό, έπρεπε να αποδυναμωθεί αρκετά η Σπάρτη. Το 479 π.Χ. στις Πλαταιές παρατάχθηκαν 5.000 Όμοιοι και 5.000 Περίοικοι. Από τα μέσα του 5ου αιώνα, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 464 π.Χ., την ειλωτική επακόλουθη επανάσταση (γ΄μεσσηνιακός πόλεμος) και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο αριθμός των Ομοίων μειώθηκε δραματικά. Οι Σπαρτιάτες επιστρατεύαν πρώην είλωτες για τις μάχες τους(βρασίδειους, νεοδαμώδεις), και σχημάτιζαν πλέον ενιαία φάλαγγα με τους περιοίκους. Έτσι στα Λεύκτρα η Σπάρτη δεν είχε την δυνατότητα να παρατάξει πολλούς Ομοίους. Η φθορά της θα είχε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα την ήττα σε κάποια μάχη. Και αυτό έγινε στα Λεύκτρα εξαιτίας της ιδιοφυίας των Θηβαίων στρατηγών.

Μακεδονική φάλαγξ και Λεγεώνα
.
Η λοξή φάλαγξ των Θηβαίων ηττήθηκε από την μακεδονική του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου του Μέγα. Και εδώ επιβεβαιώθηκε αυτό που είπαμε πριν για τους Σπαρτιάτες. Όταν αντιπαρατέθηκαν οι Θηβαίοι και οι Αθηναίοι με τους Μακεδόνες, αφ’ ενός στην Θήβα δεν υπήρχαν στρατηγοί σαν τον Επαμεινώνδα και τον Πελοπίδα και αφ’ ετέρου η Μακεδονία είχε τους πιο άξιους ηγήτορες της ιστορίας της. Η καινοτομία του Φιλίππου, δημιούργησε έναν «οδοστρωτήρα» στο πεδίο των μαχών την μακεδονική φάλαγγα. Το «δάσος» από σάρισσες ισοπέδωνε τον αντίπαλο. Επειδή, όμως αυτή η φάλαγγα ήταν πιο δυσκίνητη από τις προηγούμενες και έχανε πιο εύκολα την συνοχή της, έπρεπε να υποστηρίζεται από βοηθητικά σώματα, τους υπασπιστές και το ιππικό των εταίρων. Την εποχή του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, η στρατηγική τους ιδιοφυία χάρισε την αιώνια δόξα. 150 χρόνια αργότερα, οι διάδοχοί τους Φίλιππος Ε΄στις Κυνός Κεφαλές (197 π.Χ.) και ο γιος του Περσεύς στην Πύδνα (168 π.Χ.), ηττήθησαν από τις ρωμαϊκές λεγεώνες. Η ήττα τους οφείλεται, πρώτον στο ότι δεν ήταν στρατηγοί του διαμετρήματος του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δεύτερον στο ότι οι μακεδόνες βασιλείς είχαν παραμελήσει το ιππικό, στηρίζονταν υπερβολικά στην μακεδονική φάλαγγα που ήταν ευπρόσβλητη χωρίς την ανάλογη υποστήριξη και χρησιμοποιούσαν πολεμικούς ελέφαντες, που διασπούσαν την συνοχή της φάλαγγος κατά την οπισθοχώρησή τους, κάτι που συνέβαινε συχνά στις μάχες. Μοιραία η δυσκίνητη μακεδονική φάλαγξ ηττήθηκε από την ευκίνητη λεγεώνα. Ίσως η πιο ευέλικτη οπλιτική φάλαγξ (και κυρίως η ακμαία σπαρτιατική) να είχε αντιμετωπίσει επιτυχώς την λεγεώνα, που στηριζόταν περισσότερο στην ατομική, συντονισμένη εκπαίδευση των λεγεωνάριων και λιγότερο στην συνοχή μιας φάλαγγος.Αλλά αυτό είναι ένα ερώτημα της ιστορίας που δεν θα απαντηθεί ποτέ. Άλλωστε όταν ηττάται ένα στρατιωτικό σώμα στο πεδίο της μάχης, αυτό ποτέ δεν γίνεται όταν ακμάζει, αλλά όταν παρακμάζει. Αυτό συνέβη με την σπαρτιατική, την θηβαϊκή(λοξή) και την μακεδονική φάλαγγα. Ακόμη και η ρωμαϊκή λεγεώνα την περιόδο της παρακμής ηττήθηκε. Και η ρωμαϊκή αυτοκρατορία πέρασε στην ιστορία.

Δημοσιεύτηκε από τον "Αθανάσιο Διάκο" στο neos-forum στις 22/10/2008

Δεν υπάρχουν σχόλια: